اتاق تاریک شاخص ها در بازار سهام
به گزارش وبلاگ عینک آفتابی شیک، در ایران اما به نظر می آید که شرایط شاخص ها آنچنان که باید خوب نیست. در حالی که بسیاری از شرکت ها با ارائه به موقع گزارش های اقتصادی روی تارنمای کدال وظیفه خود را در جهت افشای اطلاعات انجام می دهند، به بایدهای پیش روی سیاست گذاران بازار توجه نشده است.
به گزارش دنیای اقتصاد؛ آنالیز ها نشان می دهد که در بخش سیاست گذاری و عملنمودهای مقام ناظر کاستی های جدی وجود دارد که می تواند به بیش واکنشی فعالان خرد بازار سرمایه در دوره های رونق یا رکود منجر گردد.
کاریکاتور شاخص ها در بورس
بازارهای مالی چه در داخل ایران باشند و چه در اقتصادهای پیشرفته به فعالیت خود بپردازند همیشه به چند مفهوم بنیادین گره خورده اند. این مفاهیم آنقدر برای تداوم فعالیت این بازارها اهمیت دارند که به نوعی پس از گذشت قرن ها از شکل گیری بازارهای مالی اولیه حالا دیگر با ماهیت معاملات اوراق بهادار آنچنان عجین شده اند که هر جا چنین بازاری باشد وجود آن پیش فرض ها یا حداقل کوشش برای نیل به آنها بدیهی تلقی می گردد.
کارآیی، شفافیت و نقدشوندگی را می توان از جمله این مفروضات دانست. اینکه این پیش فرض ها چرا تا این حد مهم هستند و چگونه می توان آنها را در بزنگاه های سخت بازارهایی نظیر بورس یا اوراق بدهی تعریف یا حتی باز تعریف کرد، مساله ای است که شکافتن آن بیش از صدها مقاله را می طلبد ومجال تشریح آن در یک گزارش کوتاه نیست.
اما آنچه می توان در کلامی محدود به آن پرداخت نقد شرایطی است که حالا و پس از تجربه دو سال و نیم پر رونق در بورس تهران برای بسیاری از فعالان بازار سرمایه به مساله ای بدیهی بدل شده است. همان طور که در بسیاری از گزارش ها و مصاحبه های صورت گرفته از سوی بسیاری از مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار و کارشناسان بازار سرمایه به آن اشاره شده است، اصولی همچون شفافیت و نقدشوندگی در کنار افزایش کارآیی از جمله مسائلی است که در طول چند سال اخیر بیش از پیش به آن توجه شده است.
با این حال وقتی نگاهی دقیق تر به رویدادهای اتفاق افتاده در بازارهایی نظیر بورس داشته باشیم در می یابیم که اصول یاد شده نه تنها بارها به خطر افتاده است، بلکه در برخی موارد آنچنان در خصوص آنها جهت گیری شده است که به سهولت نمی توان مرز دقیقی برای تحلیل شرایط بازار ترسیم کرد.
در حالی که طی سال های گذشته تارنماهایی نظیر کدال و وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc) به تدریج بارورتر شده اند و احتیاج بسیاری از ذی نفعان بازار سرمایه به اطلاعات را بر طرف می نمایند، به نظر می آید که آنالیز شرایط بازار و داشتن تحلیلی دقیق حداقل برای سهامداران خرد و حقیقی بازار که طبیعتا بهره کمتری از سواد مالی دارند، بسیار سخت تر است.
آنطور که آنالیز ها نشان می دهد، در حال حاضر کاستی هایی در بخش های کالایی، بدهی و سهام بازار سرمایه کشور وجود دارد که مرتفع ساختن آنها نه احتیاجی به برطرف تحریم ها دارد و نه توان فنی مهندسی خاصی را می طلبد که دستیابی به آن در عمل غیر معقول باشد. در مواجهه با این مشکل یک سوال ساده وجود دارد؛ چرا تا کنون هیچ کوشش موثری برای بهبود شاخص ها و افزایش آنها مطابق با احتیاجهای جاری نشده است؟
تصور مبهم بازار سرمایه در آینه شاخص ها
مطابق با آنچه پیش تر به آن اشاره شد شرایط بازار سرمایه برخلاف آنچه به نظر می رسد برای بسیاری از فعالان این بازار آنچنان که باید تسهیل نشده است. طی ماه های اخیر شاهد آن بودیم که بسیاری از مردم عادی در مواجهه با رونق روز افزون معاملات سهام جذب بازار سرمایه شدند در راستای حمایت کلامی بی کم و کاست مسوولان عالی کشور از بورس و به دلیل آنکه همه روزه اخبار گوناگونی در جهت رشد شاخص کل بورس روزانه از سوی رسانه ها به خصوص رادیو و تلویزیون مخابره می شد صعود قیمت ها در این بازار را بی بازگشت تلقی کردند. همین امر سبب شد تا افزایش تقاضا برای کسب کد بورسی که از سال 98 شکلی روز افزون به خود گرفته بود با شیبی فزاینده در 5 ماه ابتدایی امسال تداوم یابد و ضریب نفوذ بازار سرمایه در میان اقشار گوناگون مردم را نسبت به گذشته بیشتر و بیشتر کند.
متعاقب این امر سود قیمت ها در بازار سهام آنچنان تسویه شد که حتی نمادهای سنگین وزنی نظیر فولاد، فارس و بسیاری از نمادهای عظیم بازار سرمایه که تا قبل از آن برای افزایش مداوم قیمت احتیاج به حجم بالای نقدینگی ورودی داشتند تقریبا بدون وقفه شاهد رشد قیمت تا سقف مجاز روزانه باشند، عاملی که به 5 برابر شدن قیمت این نماد ها در طول چهار ماه نخست معاملات امسال انجامید. با نگاهی دقیق تر اما آیا واقعا بازار سرمایه آنطور که نماگر اصلی بورس تهران یعنی شاخص کل نشان می داد در جهت افزایش بود؟ آیا در سایر کشورهای دنیا شاخص هایی نظیر شاخص بورس تهران اینگونه محاسبه می شوند؟
از اثر مضاعف تا میراث دامنه نوسان
آنالیز ها حکایت از آن دارد که نه تنها مردم عادی، بلکه حتی بسیاری از کارشناسان یا اصحاب رسانه در مواجهه با رشد شاخص کل بورس تهران درگیر اثر عامل کمتر شناخته شده ای به نام اثر مضاعف بودند. اثر مضاعف در شرایطی به وجود می آید که یک رویداد مالی روی چند شرکت تاثیر بگذارد و افزایش قیمت در تمامی آن شرکت ها بدون تعدیل اثر آن به افزایش شاخص منتهی گردد.
از آنجا که بسیاری از نمادهای موجود در بازار سهام خود سهامدار شرکت های دیگری در بورس و فرابورس هستند، این اثر تاثیر شگرفی در تغییرات شاخص کل بورس تهران دارد، مضاف بر آنکه دوگانگی موجود در بازار سهام که در قالب معاملات سهام در بورس و فرابورس وجود دارد، در عمل این اجازه را به شاخص کل بورس نمی دهد که میانگین موزون دقیقی از شرایط کل نمادهای معامله شده در یک روز باشد.
موضوع اما زمانی بحرانی می گردد که دریابیم به دلیل اعمال قوانین من درآوردی نظیر دامنه نوسان در معاملات بازار سهام هیچ شاخص و نماگر مناسبی برای آنکه دریابیم شرایط شرکت های مورد معامله در بازار سهام از حیث حجم و وزن آنها نسبت به کلیت این بازار چگونه است، وجود ندارد.
باید به این نکته توجه کنیم که در بسیاری از بازارهای مالی مطرح و بازارهای نوظهوری که سودای توسعه بیشتر و بهبود شرایط را در سر دارند، شاخص های متعددی تعریف می گردد که یکی از آنها نماگرهای مربوط به شرکت های کوچک، متوسط یا شرکت های عظیم است. در ایران به رغم آنکه با استفاده از شاخص کل هم وزن در بورس تهران بازتابی از تغییرات قیمت در نماد های کوچک داده گردد با این حال دقیق نبودن این شاخص شرایطی را فراهم نموده که آنالیز آن اگرچه می تواند نمایانگر نکاتی قابل توجه باشد، با این حال فاقد شرایط لازم برای بازتاب دقیق شرایطی است که در نمادهای کوچک رخ می دهد.
همان طور که می دانیم بخش قابل توجهی از بازار به معاملات نمادهایی اختصاص دارد که ارزش آنها حتی با در نظر دریافت رشد قابل توجه دو سال و نیم اخیر از چند ده میلیارد تومان فراتر نمی رود. 235 نماد تنها 10 درصد از بازار و 17 شرکت 50درصد از ارزش بازار را به خود اختصاص داده اند. به رغم آنکه ممکن است بسیاری از این نمادها نسبت به شرکت های عظیم گزارش های مالی مناسبی نداشته باشند، اما به دلیل حجم کم سهام آنها و شناوری سهام که در بیشتر این نمادها کسر کوچکی از کل سهام است، نمادهای کم وزن در واقع همان سهامی هستند که در روزهای عادی و کم رونق بازار سهام این بازار را برای سهامداران خرد جذاب نگه می دارند و به دلیل احتیاج اندک به نقدینگی تغییر قیمت راحت تری را شاهد هستند.
این مساله در شرایطی که عواملی مانند دامنه نوسان هر روزه آن قیمت این نماد ها را محدود می نماید و به عطش تقاضا در آنها می افزاید، شرایطی را به وجود می آورد که آنالیز نماد های کوچک بازار سرمایه در قالب تعریف یک شاخص مجزا به نکته حائز اهمیت بدل گردد. نماگرهایی نظیر Russell 2000 Index از جمله شاخص هایی هستند که برای نشان دادن شرایط نمادهای کوچک استفاده می شوند.
اتاق تاریک کالایی ها
مشابه این شرایط در بورس کالا نیز وجود دارد. به رغم آنکه این بازار از سال 83 فعالیت خود را شروع نموده و معاملات آن یکی از مهم ترین اطلاعات تحلیلی فعالان بازار سهام را فراهم می نماید، تا به امروز هیچ شاخصی که نشانگر فضای کلی معاملات این بازار باشد یا حتی شرایط صنایع را در معاملات مهمی نظیر فلزی، پلیمری و شیمیایی نشان دهد، به وجود نیامده است. این در حالی است که شاخص های کالایی نقد و مشتقه یکی از مهم ترین نماگرهای موجود در بازارهای مالی مطرح در سطح دنیا است.
حرکت چراغ خاموش بازار بدهی
اما این نارسایی صرفا محدود به بازار سهام نیست. در بازار بدهی نیز شرایطی مشابه وجود دارد. در شرایطی که در اغلب بازارهای مطرح بین المللی برای آنالیز شرایط بازار بدهی و نرخ بهره اوراق شاخص های متعددی مانند TNX و TYX تعبیه شده است که به ترتیب شرایط بدهی 10 ساله و 30 ساله اوراق خزانه دولت ایالات متحده آمریکا را نشان می دهد، در بازار داخلی نه تنها هیچ آمار معینی از نحوه داد و ستد عنوان اوراق در دست نیست؛ بلکه حتی یک شاخص نیز برای این بازار ایجاد و محاسبه نشده است. معین نیست که مسوولان بازار سرمایه با چه توجیهی قصد در ایجاد و توسعه بازاری شفاف دارند وقتی که حتی یک نماگر عادی برای درک بهتر عموم از شرایط بازارهای مربوط تدارک ندیده اند. در حالی این شرایط طی چند سال اخیر تداوم داشته که بسیاری از مسوولان مالی کشور طی مدت یاد شده از لزوم افزایش سهم بازار سرمایه از کیک تامین مالی سخن گفته اند.
اما سوال اینجاست که چرا شرکت ها به خصوص بخش خصوصی جذب بازاری شوند که حتی یک شاخص ساده برای نشان دادن تصویری مختصر از آنچه در این بازار می گذرد، ارائه نمی دهد؟ مگر به جز این است که شفافیت و اعتماد سنگ بنای همه تعاملات مالی بشر است؟ وقتی هیچ تصوری از یک پدیده نداشته باشیم چطور باید از مزایای آن استفاده کنیم؟ در پاسخ به همه این سوال ها باید توجه داشت که نبود یک شاخص کارآمد برای بازار بدهی به منزله نبود تصویری روشن از قیمت پول و مبهم بودن شرایط وام گیری است.
منبع: فرارو